Γράφει ο Αντώνης Στεφανόπουλος
Στις 23 Σεπτεμβρίου του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, το οποίο θα καταστήσει καλύτερη τη διαχείριση της μετανάστευσης εντός του Ευρωπαϊκού χώρου και θα βελτιώσει τη συνεργασία και αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών της Ένωσης.
Ειδικότερα, το κεντρικό νομοθέτημα του νέου Συμφώνου, είναι η πρόταση Κανονισμού για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης που θέτει τους κανόνες για το ποιο κράτος-μέλος είναι υπεύθυνο για την εξέταση αιτημάτων ασύλου και παράλληλα προβλέπει και έναν μηχανισμό υποχρεωτικής αλληλεγγύης σε περιπτώσεις μεταναστευτικής πίεσης.
Σύμφωνα με ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον Σεπτέμβριο του 2020, το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο στοχεύει:
- στην άρτια και δίκαιη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, συμπεριλαμβανομένων των ελέγχων ταυτότητας, υγείας και ασφάλειας·
- σε δίκαιους και αποτελεσματικούς κανόνες για το άσυλο, εξορθολογισμό των διαδικασιών ασύλου και επιστροφής·
- σε έναν νέο μηχανισμό αλληλεγγύης για καταστάσεις έρευνας και διάσωσης, πιέσεων και κρίσεων·
- στην καλύτερη ανάλυση προοπτικών, ετοιμότητα και αντιμετώπιση κρίσεων·
- σε αποτελεσματική πολιτική επιστροφής και συντονισμένη προσέγγιση των επιστροφών σε επίπεδο ΕΕ·
- σε ολοκληρωμένη διακυβέρνηση σε επίπεδο ΕΕ για την καλύτερη διαχείριση και εφαρμογή των πολιτικών ασύλου και μετανάστευσης·
- σε αμοιβαία επωφελείς εταιρικές σχέσεις με τις κυριότερες τρίτες χώρες καταγωγής και διέλευσης·
- ανάπτυξη βιώσιμων νόμιμων οδών για τα άτομα που χρήζουν προστασίας και για την προσέλκυση ταλέντων στην ΕΕ· και,
- σε υποστήριξη αποτελεσματικών πολιτικών ένταξης.
Ωστόσο, αν και το νέο Σύμφωνο προσπαθεί να επιλύσει τα χρόνια ζητήματα που προκύπτουν από τις μεταναστευτικές ροές στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να καλυτερέψει τη διαχείριση του μεταναστευτικού, πώς θα επηρεάσει τις σχέσεις μεταξύ των κρατών-μελών, αλλά και σε γενικότερο βαθμό την Ευρωπαϊκή Ένωση ως οντότητα στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον;
Η έλλειψη ενός ορθού συστήματος
Μέχρι το 2020, δεν υπήρχε κάποια σταθερή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη διαχείριση των θεμάτων μετανάστευσης και ασύλου, πλην του Συστήματος του Δουβλίνου, το οποίο καθιερώθηκε από τους “Κανονισμούς Δουβλίνου”.
Ο εξής κανονισμός ρύθμισε τα ζητήματα για τις διαδικασίες πρόσβασης σε άσυλο και την εξέταση των αιτημάτων για διεθνή προστασία σε κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα κράτη-μέλη της εφάρμοζαν διαφορετικές πρακτικές, οι οποίες δεν αποτέλεσαν βιώσιμες λύσεις για τη διαχείριση των εθνικών τους ζητημάτων περί ασύλου και μετανάστευσης.
Η έλλειψη ενός ορθού συστήματος διαχείρισης του ασύλου και της μετανάστευσης αποδείχθηκε με τη μεταναστευτική κρίση που ξεκίνησε το 2015, όταν πάνω από 1.000.000 άτομα διέσχισαν τα θαλάσσια και χερσαία σύνορα της Ένωσης στο προαναφερόμενο έτος, ενώ οι ροές μεταναστών παρέμεινε σε σταθερούς αριθμούς μέχρι και το 2022.
Το βάρος της μεταναστευτικής κρίσης επωφελήθηκαν οι μεσογειακές χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Μάλτα, Ελλάδα, Κύπρος), ενώ αργότερα υπήρξαν σοβαρά ζητήματα με την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού από τη Λευκορωσία, η οποία διευκόλυνε την παράνομη διέλευση μεταναστών στα σύνορα με την Πολωνία.
Τι προβλέπει το νέο Σύμφωνο
Εντός του νέου Συμφώνου, προβλέπονται μετεγκατάσταση των αιτούντων άσυλο εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ένα γεγονός που θα ελάττωνε το βάρος που αντιμετωπίζουν οι μεσογειακές χώρες στη διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος. Όπως αναφέρει το κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το πλαίσιο περιλαμβάνει έναν νέο μηχανισμό αλληλεγγύης για την κατοχύρωση της δικαιοσύνης στο σύστημα ασύλου της ΕΕ, όπου θα αποτυπώνονται οι διαφορετικές προκλήσεις που δημιουργούνται από τις διαφορετικές γεωγραφικές τοποθεσίες, και θα διασφαλίζεται ότι όλα τα κράτη-μέλη της Ένωσης συμβάλλουν μέσω της αλληλεγγύης.
Επομένως, οι πραγματικές ανάγκες που δημιουργούνται από τις παράτυπες αφίξεις μεταναστών και αιτούντων άσυλο να μην αντιμετωπίζονται από μεμονωμένα κράτη μέλη αλλά από ολόκληρο το σύνολο της ΕΕ.
Η αντίθεση των χωρών του «Visegrad»
Ωστόσο, πριν από την ύπαρξη του νέου Συμφώνου, ρητή αντίθεση απέναντι σε τέτοιες διαδικασίες έχουν αποδείξει οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης που ανήκουν στην ομάδα “Visegrad” (Ουγγαρία, Σλοβακία, Τσεχία, Πολωνία), οι οποίες είχαν απορρίψει απόφαση του Συμβουλίου για τη δημιουργία μηχανισμού μετεγκατάστασης προσφύγων από την Ελλάδα και την Ιταλία κατά τη διάρκεια της μεταναστευτικής κρίσης του 2015.
Η αντίθεση των χωρών της ομάδας «Visegrad» καθιστά δυσχερή την υλοποίηση και την επίτευξη του νέου Συμφώνου, διότι θα δημιουργήσει κωλύματα στη διαχείριση του μεταναστευτικού και τη δημιουργία περισσότερων προβλημάτων στα κράτη πρώτης γραμμής, την Ελλάδα και τις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες.
Συγκεκριμένα, οι τελευταίες χώρες υποστήριξαν ότι απαιτούν «δίκαιη» και «υποχρεωτική» κατανομή των ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών έναντι των μεταναστευτικών ροών, και ένας τρόπος επίτευξης του είναι μέσω της δημιουργίας ενός προβλέψιμου και υποχρεωτικού μηχανισμού μετεγκατάστασης για τα κράτη που αναμένεται να αντιμετωπίσουν τις αφίξεις, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης.
Δεν χρειάζεται να διαχειριστούμε τη μετανάστευση, αλλά να τη σταματήσουμε και να δείξουμε ότι οι μετανάστες δεν μπορούν να διασχίσουν τα σύνορα.
Viktor Orban, Πρωθυπουργός της ΟυγγαρίαςΕπιπλέον, σημαντική θεωρείται και η υπογραφή τριμερούς συμφωνίας μεταξύ της Αυστρίας, της Ουγγαρίας και της Σερβίας για την αντιμετώπιση της εισδοχής μεταναστών στα σύνορα τους. Κατά τη διάρκεια της υπογραφής της συμφωνίας, ο Καγκελάριος της Αυστρίας, Karl Nehammer, δήλωσε ότι «το ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου έχει αποτύχει […] και τα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν φτάσει στο σημείο να δημιουργούν συνεργασίες εκτός της ΕΕ».
Η πρακτική αυτών των χωρών δυσχεραίνει την επίτευξη του νέου συστήματος διαχείρισης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στα σύνορα της, ενώ προστίθεται και μια ακόμη αντίθεση στις Ευρωπαϊκές πολιτικές από την πλευρά της Αυστρίας.
Μια νέα, άτυπη δέσμευση
Συμπερασματικά, αν και το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο δεν αποτελεί κάποια δεσμευτική συνθήκη, η οποία θα πρέπει να εφαρμοστεί από το σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά είναι μια άτυπη δέσμευση μεταξύ των κρατών-μελών που θα εφαρμόσουν τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την επίτευξη μιας κοινής πολιτικής για τη μετανάστευση και το άσυλο.
Το Σύμφωνο αφήνει περιθώρια αποφυγής της εφαρμογής των προτάσεων, και συνεπώς, να μη επιτευχθεί η εφαρμογή του στο σύνολο της Ένωσης.
Ωστόσο, η μη συμμετοχή ορισμένων κρατών-μελών στην επίτευξη του Συμφώνου, δημιουργεί πιθανότητες για την εκδήλωση κωλυμάτων και δυσχερειών στη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία μπορούν να φέρουν την εκδήλωση μεταγενέστερων προβλημάτων σε άλλους τομείς και πολιτικές της Ένωσης.
Ανεξάρτητα από το εάν το Σύμφωνο εφαρμοστεί από την πλειοψηφία ή τη μειοψηφία των κρατών-μελών, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο της εμφάνισης λειτουργικών προβλημάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και τη μη επίτευξη μιας καλύτερης διαχείρισης των μεταναστευτικών και προσφυγικών ζητημάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
