Γράφει ο Ευάγγελος Βέρνερ
Το ΝΑΤΟ (North Atlanic Treaty Organisation), στα ελληνικά Βορειοατλαντική Συμμαχία, συστάθηκε μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, στις 4 Απριλίου του 1949, στην Ουάσιγκτον των Ηνωμένων Πολιτειών, μεταξύ των χωρών της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης, με δώδεκα ιδρυτικά μέλη (Βέλγιο, Καναδάς, Δανία, Ηνωμένες Πολιτείες, Γαλλία, Ισλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία και Ηνωμένο Βασίλειο). Ακολούθησε η ένταξη διαφόρων μελών έως σήμερα, με πρώτη την ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας, το 1952, και πιο σημαντική την ένταξη της δυτικής Γερμανίας, το 1955. Η τελευταία οδήγησε στην αντίδραση των κομμουνιστικών κρατών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, φέρνοντας ως αποτέλεσμα μία ακόμα συμμαχία αμυντικού χαρακτήρα, με τη σύναψη του Συμφώνου της Βαρσοβίας (Συνθήκη της Φιλίας, Συνεργασίας και Αμοιβαίας Βοήθειας), στις 14 Μαΐου του ίδιου έτους. Σήμερα, το ΝΑΤΟ απαριθμεί τριάντα μέλη και έχει ως βασικό σκοπό την εγγύηση της ασφάλειας και της ειρήνης μέσω της συνεργασίας των κρατών μελών σε στρατιωτικό και πολιτικό επίπεδο.
Η έδρα της συμμαχίας βρίσκεται στις Βρυξέλλες. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από όλα τα κράτη μέλη ομόφωνα, διατηρώντας μία αντιπροσωπεία στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (North Atlantic Council). Πρόεδρος του Συμβουλίου είναι ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ. Από το 2014, κάτοχος αυτής της θέσης είναι ο Γενς Στόλτενμπεργκ. Οι αντιπροσωπείες έχουν διάρκεια από ένα έως οκτώ έτη, με διπλωματικό ρόλο και συμμετέχουν σε συμβούλια και διάφορες επιτροπές. Το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο συνεδριάζει τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα και συμμετέχει ενεργά στη λήψη αποφάσεων του ΝΑΤΟ. Η δομή της συμμαχίας, όπως απεικονίζεται στο παρακάτω διάγραμμα, αποτελείται από το διοικητικό συμβούλιο και διάφορες επιτροπές:
Σε πολιτικές αποφάσεις της συμμαχίας, μπορούν να συμμετάσχουν και υπουργοί Εξωτερικών, υπουργοί Άμυνας και αρχηγοί κρατών.
Στη νεότερη εποχή, ο σκοπός του ΝΑΤΟ αντιστοιχεί σε τρεις κύριες αποστολές. Πρώτη είναι η συλλογική άμυνα, σύμφωνα με το άρθρο 5 της Ιδρυτικής Συνθήκης της Ουάσιγκτον (συνολικά 14 άρθρα). Δεύτερη είναι η διαχείριση των κρίσεων. Τελευταία είναι η ενδυνάμωση της συνεργασίας με εταίρους (τρίτες χώρες και διεθνείς οργανισμούς).
Αναλυτικότερα, το άρθρο 5ορίζει:
Τα Συμβαλλόμενα Μέρη συμφωνούν ότι, ένοπλος επίθεσις εναντίον ενός ή πλειόνων εξ αυτών εν Ευρώπη ή Βορείω Αμερική θέλει θεωρηθεί επίθεσις εναντίον απάντων και, συνεπώς, συμφωνούν ότι, εν περιπτώσει τοιαύτης ενόπλου επιθέσεως, έκαστον εξ αυτών, εν τη ασκήσει του υπό του άρθρου 51 του Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών αναγνωριζομένου δικαιώματος της ατομικής ή συλλογικής αυτοαμύνης, θα συνδράμη τα υφιστάμενα την επίθεσιν εν ή πλείονα Μέρη δια της αμέσου λήψεως, τόσον ατομικώς όσον και από συμφώνου μετά των ετέρων Μερών, των μέτρων άτινα θεωρεί αναγκαία περιλαμβανομένης της χρήσεως ενόπλου βίας προς αποκατάστασιν και διατήρησιν της ασφαλείας της περιοχής του Βορείου Ατλαντικού. Πάσα τοιαύτη ένοπλος επίθεσις ως και παν μέτρον λαμβανόμενον συνεπεία ταύτης θα φέρωνται αμέσως εις γνώσιν του Συμβουλίου Ασφαλείας. Τα μέτρα ταύτα θα λήξουν όταν το Συμβούλιον Ασφαλείας θα έχη λάβει τα αναγκαία μέτρα προς αποκατάστασιν και διατήρησιν της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας.
Συνοπτικά, σημαίνει ότι, εάν μια χώρα της συμμαχίας δεχτεί επίθεση στην Ευρώπη ή στη Βόρεια Αμερική, αυτόματα εκλαμβάνεται ως επίθεση εναντίων των κρατών μελών. Πρώτη φορά τέθηκε το άρθρο σε λειτουργία έπειτα από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στους δίδυμους πύργους στις 11 Σεπτεμβρίου του 2001, αφού θεωρήθηκε ως επίθεση κατά των ΗΠΑ. Στις 4 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, αποφασίστηκαν οι συλλογικές αμυντικές κυρώσεις των κρατών και η πρώτη αντιτρομοκρατική επιχείρηση Eagle Assist στη Μέση Ανατολή. Συλλογικές κυρώσεις επιβλήθηκαν τα επόμενα χρόνια για τις εμπόλεμες καταστάσεις στη Συρία και στην Ουκρανία. Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως το ΝΑΤΟ δεν έχει δικό του στρατό, αλλά οι χώρες συνεργάζονται προσφέροντας εθελοντικά τις εγχώριες στρατιωτικές δυνάμεις στη διάθεση της συμμαχίας.
Δεύτερη σημαντική λειτουργία του ΝΑΤΟ είναι η διαχείριση των κρίσεων. Τα πρώτα χρόνια έως και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ (Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών), η συμμαχία είχε ως επίκεντρο τη διαχείριση του Ψυχρού Πολέμου. Με τη σύνοδο κορυφής της Ουάσιγκτον του 1999, η διαχείριση κρίσεων χαρακτηρίστηκε ως καίριο καθήκον της συμμαχίας. Σύμφωνα με το άρθρο 4 της συμφωνίας της Ουάσινγκτον, τα κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να συσκέπτονται κάθε φορά που απειλείται η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία και η ασφάλεια οποιουδήποτε από τα κράτη μέλη. Το ΝΑΤΟ έχει προβεί σε ένα ευρύ φάσμα ενεργειών για τη διαχείριση κρίσεων. Για την εξασφάλιση της αποτελεσματικότητας, η διαδικασία στηρίζεται από ποικίλες επιτροπές: την Επιτροπή Πολιτικής Επιχειρήσεων (Operations Policy Committee), την Επιτροπή Πολιτικής και Συνεργασιών (Political & Partnerships Committee), την Στρατιωτική Επιτροπή (Military Committee) και την Επιτροπή Σχεδιασμού Επειγουσών Αναγκών Πολιτικής Προστασίας (Civil Emergency Planning Committee).
Τελευταία αποστολή του ΝΑΤΟ στη νεότερη εποχή είναι η ενίσχυση της συνεργασίας της συμμαχίας με τρίτες χώρες και εταίρους. Διάφορες συμφωνίες έχουν συναφθεί με τρίτα κράτη, καθώς η προσπάθεια διαφύλαξης της ειρήνης και της ασφάλειας αποτελεί παγκόσμιο ζήτημα. Μεγάλης σημασίας είναι οι διάλογοι που έχουν πραγματοποιηθεί με την ΕΕ, καθώς είκοσι δύο (από τα τριάντα) μέλη είναι παράλληλα και κράτη μέλη της ΕΕ και μοιράζονται κοινές αξίες και συμφέροντα. Η κορύφωση των σχέσεων επισημοποιήθηκε και με την υπογραφή της Κοινής Διακήρυξης ΝΑΤΟ-ΕΕ, στη σύνοδο κορυφής στη Βαρσοβία, στις 8 Ιουλίου του 2006, όπου μεταξύ άλλων αποφασίστηκε η συνεργασία στους ακόλουθους στρατηγικούς τομείς: α) υβριδικές απειλές, β) επιχειρησιακή συνεργασία, συμπεριλαμβανομένων θεμάτων θαλάσσιας ασφάλειας, γ) συνεργασία επί θεμάτων κυβερνοασφάλειας και κυβερνοάμυνας, δ) αμυντικές δυνατότητες των δύο οργανισμών, ε) αμυντική βιομηχανία και έρευνα, στ) ασκήσεις, και ζ) οικοδόμηση δυνατοτήτων τρίτων κρατών-εταίρων των δύο οργανισμών στους τομείς της άμυνας και ασφάλειας.
Συνοψίζοντας, το ΝΑΤΟ αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές συμμαχίες. Τα τελευταία χρόνια, έχει δεχθεί κριτική από διάφορους ηγέτες, καθώς και τελευταία από τον Γάλλο πρόεδρο Εμμανουέλ Μακρόν, ο οποίος υποστήριξε ότι «Αυτό που ζούμε είναι ο εγκεφαλικός θάνατος του ΝΑΤΟ», σχολιάζοντας τη δράση της εταίρου Τουρκίας κατά του Ισλαμικού Κράτους και την αποτελεσματικότητα του άρθρου 5. Πέρα, όμως, από διενέξεις που αφορούν τρίτα κράτη, το μείζον ερώτημα που ανακύπτει σχετίζεται με τη δράση που θα ακολουθούσε το ΝΑΤΟ σε μια ενδεχόμενη διένεξη μεταξύ μελών της συμμαχίας, όπως είναι η Ελλάδα και η Τουρκία, δεδομένου ότι απαιτείται ομοφωνία για τη λήψη των αποφάσεων.
